Gluren bij onze Belgische buren

Na tientallen jaren discussie over de Limburgse Noord-Zuid verbinding bij Hasselt, besloot de Vlaamse overheid om het roer om te gooien. Het project werd vanaf een blanco canvas opnieuw opgebouwd met een participatietraject voor alle belanghebbenden. Enter de rol van omgevingsmanagement. Het Ontwerp Project Besluit voor twee tunnels bij Houthalen en Helchteren is uiteindelijk goedgekeurd en er komt een elekrische trambus. Mieke Bex vertelt in deze aflevering wat de nieuwe rol van omgevingsmanagement voor het project heeft betekend.

‍

‍

Transcript van de aflevering:

‍

00:00:00
Carlijn: Welkom bij een nieuwe aflevering van Omgevingsmanagement, de podcast. Mijn naam is Carlijn Bergshoeff en mijn gast van vandaag is Mieke Bex. Welkom, Mieke.

00:00:08
Mieke: Dankjewel, Carlijn. Fijn, hier.

00:00:10
Carlijn: Wil je wat vertellen over jezelf?

00:00:14
Mieke: Ja. Ik ben communicatieadviseur, heb daar ook heel lang in gewerkt. Op die manier ben ik eigenlijk in het omgevingsmanagement gerold vanuit de projecten die communicatief heel spannend waren, maar dan ben ik vooral naar de complexe projecten gaan kijken. En dan waren de mensen daarachter het meest interessant. Zo ben ik in omgevingsmanagement gekomen.

00:00:34
Carlijn: En welk project doe je nu?

00:00:36
Mieke: Ik zit op meerdere projecten. Een daarvan is het project Noord-Zuid Limburg. Dat is de aanleg van een weg, een infrastructuurproject aan een weg tussen de grens en de Belgische snelweg, en daarnaast werk ik ook voor de haven van Antwerpen.

00:00:54
Carlijn: Nou ja, genoeg om te bespreken geloof ik dan vandaag, en onze focus van vandaag is op dat Noord-Zuid project bij Hasselt, waar je eigenlijk net mee begon. Ik ben wel benieuwd van: Waar zit je in het project? En ja, wat doe je daar eigenlijk allemaal?

00:01:12
Mieke: Ja, dat project is eigenlijk begonnen in 2018 en op dit moment zitten we met een projectbesluit. Wat wil dat zeggen? Een project dat helemaal klaar is met vergunningen. Het gaat om twee tunnels die aangelegd gaan worden onder twee centra, dus dat zijn twee centra waar nu een hele drukke weg door loopt. Daar komen twee tunnels onder. Het project loopt eigenlijk al 40 jaar, dus dat is al heel lang en mensen zitten daar dus ook met veel ongeloof aan tafel. Wij zijn daar dan in 2018 opnieuw aan begonnen. En ja, en opnieuw met een blanco blad, omdat we wisten, de manier waarop we het altijd hebben gedaan, gaat niet werken. Dus helemaal opnieuw begonnen met een blanco blad en alle stakeholders aan tafel. Dus dat was het start van ons project.

00:01:55
Carlijn: En je zegt: Joh, we gaan nu echt anders werken. Er was ongeloof bij de mensen. Dan ben ik wel benieuwd. Waar komt het ongeloof vandaan? En wat zijn jullie nu anders gaan doen?

00:02:06
Mieke: Ja, dat project loopt dan al 40 jaar en daar werden eigenlijk altijd plannen uitgewerkt van op een mobiliteitsdesk, zal ik maar zeggen, of een partner die daar een plan uitschrijft en dan een vergunning gaat vragen en dan verplicht moet langsgaan bij de mensen. Wat nu gebeurt, is dat wij samen met die mensen die plannen hebben uitgetekend en dan eigenlijk pas de officiële procedure ingegaan zijn. Dus de mensen hebben hun input kunnen geven vooraf en dat betekent dat we ook minder weerstand en minder reacties op openbaar onderzoek krijgen. Dus dat is ook meteen een andere aanpak.

00:02:43
Carlijn: Dus je hebt eigenlijk mensen veel meer meegenomen in je projectontwikkeling. Dat is gewoon echt participatie eigenlijk hier.

00:02:49
Mieke: Ja, dus pure participatie en vanaf het begin. Dat was ook wel nodig, want die mensen zaten echt in loopgraven in de zin van de natuurpartners zaten links en de economische partners stonden rechts, dus lijnrecht tegenover elkaar hebben. We hebben gezegd: We beginnen gewoon helemaal opnieuw en we gaan het samen met jullie ontwerpen. We hebben dan ook weer nieuwe alternatieven bekeken. En dan kwam weer een nieuwe actiegroep op. Dus zo merkte je ook wel dat je project ook weer anders wordt, dat er andere stakeholders aan tafel zitten. Nu is er een eindelijk een besluit gekomen van: Kijk, we gaan de tunnels maken, we gaan hem hier onder de weg leggen. Dat betekent dat er in dit project ook heel veel verwervingen nodig zijn, dus onteigeningen, een honderdvijftigtal panden. Mensen die moeten gaan verhuizen, dus is echt wel een hele grote impact.

00:03:38
Carlijn: Ja, 150, dat is enorm. Hoe begeleid je dat?

00:03:43
Mieke: We zijn eigenlijk begonnen met eerst een kaart te maken van: Goh, hoeveel mensen en hoeveel panden, hoeveel percelen hebben we nodig? Enerzijds hebben we toen dat plan online gezet. En op dat moment zijn wij begonnen met brieven te versturen aan die mensen en hen hebben we eigenlijk uitgenodigd voor een individueel gesprek. En dat is eigenlijk wel heel goed gegaan in de zin van ja, veel emoties, mensen die boos zijn, mensen die het niet verwachten. Sommige mensen die ook zoiets hadden van: Fijn, ik kan eindelijk iets anders gaan zoeken, ik zit hier al 40 jaar op te wachten. Dus de emoties liepen heel erg uiteen. Maar mensen, ik hoef nooit uit te leggen waarom het project er is, waarom die snelweg, of waarom die tunnels gegraven moeten worden. Maar de impact is natuurlijk wel groot, maar individuele gesprekken met die mensen heeft wel heel erg geholpen. En we hebben ze ook heel veel tijd gegeven. In 2019 hebben die eerste gesprekken plaatsgevonden. We zijn nu bezig met een honderddertigtal verwervingen die rond zijn, gewoon vanuit een vrijwillige verwerving.

00:04:47
Carlijn: Was dat bewust dat jullie daar zoveel tijd voor hebben genomen? Of liep het gewoon zo?

00:04:53
Mieke: Nee, eigenlijk, het liep zo in de zin van: Op het moment dat je een kaart gaat presenteren op je website, ja, dan is het openbare informatie. Mensen kunnen het bekijken, dus dat was voor onze trigger dat we meteen die mensen moesten informeren. Informeren, gesprekken aangaan. En nu is het tweede deel dat we aan het doen zijn. We zijn eerst begonnen met de mensen die echt moeten gaan verhuizen, dus waar echt een pand geïmpacteerd is. Nu zijn we bezig met de mensen waar we deels voor- en achtertuin moeten innemen. Die mensen kunnen er blijven wonen. Maar ja, die hebben wel straks vijf jaar werken en tunnelwerken voor de deur. Dus ook voor hen is het, ja, toch wel een grote impact en goed om die gesprekken individueel te doen. Want ja, jouw verhaal is niet mijn verhaal.

00:05:38
Carlijn: Nee, dat is zo natuurlijk en ik zit te denken van: Goh, je hebt daar de voor- en achtertuin nodig. Mensen hebben daar vijf jaar dan ook last van de werkzaamheden, maar daarna zijn ze dus ook een stukje grond kwijt.

00:05:50
Mieke: Ja.

00:05:50
Carlijn: Loopt daar nu al een weg?

00:05:54
Mieke: Ja, daar loopt dus nu eigenlijk een hele drukke weg, een tweebaansweg voor hun deur, dus ze zijn nu gewend aan veel overlast, maar ook wel goede bereikbaarheid. Straks gaan daar vijf jaar werken zijn, en dat wil zeggen dat eigenlijk het hele drukke verkeer onder in de tunnels gaat zitten en dat bovengrondse veel leefbaarder wordt. Dus ook voor de inwoners is het wel een grote verbetering qua leefbaarheid in het centrum, terwijl dat nu eigenlijk echt een barrière is om nog maar over te steken. Dat is gewoon een hele moeilijke zaak.

00:06:25
Carlijn: Ja, dus ik snap wel dat je eigenlijk geen discussie hebt over nut en noodzaak en dat iedereen eigenlijk wel gewoon blij is met wat er komen gaat, alleen dat de vraag is: Hoe gaan we dat doen? Dat dit de grootste uitdaging is in dit project?

00:06:37
Mieke: Ja, de hoe-vraag en ook wanneer, want ja, mensen zitten hier al 40 jaar op te wachten. Dus toen wij zeiden van: We gaan dit doen. Ja, en als dat dan nog vier jaar of vijf jaar duurt, zeggen mensen: Ja, het gaat er niet komen. Nu zijn we dan met die verwerving al bezig. Daar zien mensen al veranderingen in. Tegelijkertijd hebben we ook een aantal winsten gedaan, dus een aantal zaken die toch opgepakt moeten worden, die we eigenlijk naar voren geschoven hebben, om zo ook het geloof in het project te krijgen van: Het gaat er nu echt wel komen. Na die vijfde keer, na die 40 jaar, gaan we er nu echt wel geraken en zien mensen die veranderingen en voelen ze ook wat het is om een tijdje in een werf te zitten.

00:07:12
Carlijn: En waar moet ik dan aan denken? Wat voor soort maatregelen hebben jullie dan nu genomen waarmee je nu alvast aan de slag gaat?

00:07:20
Mieke: We hebben de fietspaden rondom die drukke weg aangepakt, want die fietspaden blijven liggen, terwijl dat de werven en de werken daar zijn. Dus we vragen mensen zo veel mogelijk binnen een straal van vijf à tien kilometer, om met de fiets te komen. Dat lijkt een hele logische zaak, maar als het niet veilig is of als de fietspaden niet goed zijn, gaan mensen hun kinderen echt niet naar school sturen op de fiets. Dus dat is één ding. Een tweede is: We hebben een fietsbrug gemaakt en daar zaten mensen ook al heel lang op te wachten. Want die weg, ja, je geraakt er met de fiets gewoon niet over of je moet tien minuten wachten. Ja, en dat is funest voor je mobiliteit.

00:08:02
Carlijn: Hé, en we hadden in de voorbesprekingen van deze podcast ook over de elektrische trambus en ja, in Leiderdorp hebben we dat allemaal niet. Ik zeg: Ik ken een tram en ik ken een bus, maar ik ken geen trambus. Maar je hebt ook een stukje OV dus in je project. Wil je daar wat meer over vertellen?

00:08:19
Mieke: Ja, heel goed dat je het zegt inderdaad. Het is een integraal project waar je inderdaad deels met een weginfrastructuur zit, en deels ook een openbaar vervoersoplossing zoekt. Dat openbaar vervoer loopt breder, dus waar die weg eigenlijk over een 8 à 10 kilometer loopt, is het OV echt van Hasselt tot aan Noord-Limburg dus dat is een dertigtal kilometer. Dus daar gaan we een aparte trambusbaan aanleggen. Een trambus is een tram op wielen, maar wel met het comfort van een tram, de snelheid van een tram en ook wat langer dan een gewone bus. Dus ook met wat bredere deuren. Dus het comfort van een tram, maar wel op wielen. En dat betekent ook dat die straks op hun eigen bedding gaat rijden. En dat is toch wel een hele verbetering met de bus die daar nu rijdt en die mee in het verkeer zit.

00:09:12
Carlijn: Omdat ie dus luxer is en eigen spoor heeft.

00:09:16
Mieke: Ja, ja, en hij heeft ook nog maar acht stops, terwijl de bussen nu stoppen op elke hoek van de straat, bij wijze van spreken. Dus de bedoeling is nu dat die lokale bussen veel meer Oost-West gaan rijden, terwijl die trambus straks vier tot zes keer per uur echt naar Hasselt gaat rijden.

00:09:36
Carlijn: En wat zijn dan uitdagingen die je tegenkomt bij het realiseren van deze trambus?

00:09:41
Mieke: De uitdaging, ook daar, is het project dat al een jaar of 20/30 loopt, het Spartacusproject. De uitdaging daar was vooral van: Ja, ga nu eerst maar eens de tunnels aanleggen, voordat je er ook met je trambus bovenop kan rijden, want je kan die natuurlijk niet installeren totdat de wegverbinding is gemaakt. Tegelijkertijd, ja, ieder dorp en iedere stad wil wel een aansluiting hebben op die trambus. Het is dus ook een hele zoektocht geweest naar het aantal haltes en welke halte niet en welke halte wel. En dat is eigenlijk ook een hele politieke discussie.

00:10:16
Carlijn: En hoe maak je dan die afweging?

00:10:20
Mieke: Wel, vooral de snelheid is heel belangrijk. Ik bedoel, je wil niet in een bus zitten die elke vijf voet stopt. Dus als mensen binnen drie kwartier vanuit Noord-Limburg tot Hasselt willen zijn, ja, dan moet je keuzes maken in de haltes en dan hebben we vooral gekeken naar aantallen. Dus hoeveel mensen zijn er? Hoeveel opstappers heb je op elke locatie? En die hebben we dan doorgerekend en aan de hand daarvan hebben we gezegd: Kijk, die past er wel in en die past er niet in.

00:10:46
Carlijn: En ben je dan vooral bezig geweest met een soort van reizigersplatforms of met gemeentes? Of heb je daar bijvoorbeeld ook individuele stakeholders gesproken?

00:10:56
Mieke: Nee, we hebben dan vooral met verkeersmodellen gewerkt en uiteraard bij onze stakeholders zitten gemeenten, een stuk of vijf gemeenten die aangesloten zijn bij dit project, vervoerspartners. En dan voor het grotere project zijn we ook bezig geweest met economische partners, dus ondernemersverenigingen, natuurverenigingen, landbouw, ja, en natuurlijk actiecomités, die horen daar ook bij.

00:11:22
Carlijn: En hoe ga je daarmee om?

00:11:24
Mieke: Actiecomités, die nemen wij mee in bad, dat wil zeggen zo snel mogelijk aan tafel met die actiecomités. Boven water krijgen wat het probleem is en kijken of je ze mee kan nemen.

00:11:34
Carlijn: Is dat waarom je het "in bad nemen" noemt, omdat je boven water wil krijgen?

00:11:39
Mieke: Ja, dat is een woordspeling. We nemen ze mee, zodat ze het gevoel hebben van: Maak samen met ons de oplossing. Ga niet aan de andere kant staan. Nee, kom met ons mee, doe samen, laten we naar een oplossing zoeken en die hebben we ook gevonden. En dat betekent ook dat we bijvoorbeeld uit één voorbeeld samen een persbericht hebben gemaakt met het actiecomité. Toen zei de journalist: Dat heb ik nog nooit gezien.

00:12:05
Carlijn: Ja, wat leuk! Zie je daar dan ook verschil in daarna hoe zo'n actiecomité zich opstelt? Lukt dat dan ook daarmee om een duurzamere relatie in te richten?

00:12:14
Mieke: Ja, dat kost vooral veel tijd en heel veel vertrouwen, dus daar hebben we toch wel wat gesprekken op gevoerd. Maar ik kan die mensen nu wel gewoon bellen, zonder probleem, want die weten gewoon van: Oké, als daar wat is, dan word ik gebeld, dan nemen ze contact op. Dan proberen we daar gewoon een hele open relatie mee te doen. En als we dan een slechte boodschap hebben te brengen, ja, dan weten ze ook dat dat losstaat van de relatie.

00:12:38
Carlijn: Dat is toch eigenlijk wat je wil bereiken als omgevingsmanager?

00:12:42
Mieke: Ja, dat is ook zo, dat is ook een hele mooie van mijn job en waar waarom ik heel blij ben met dit project, niet alleen dat dat mijn job is, maar dat het ook vooral een projectteam is die daar het nut en noodzaak en ook de win-win van kan inzien. Dat is heel uniek.

00:13:01
Carlijn: Ja, het jammere is dus dat de luisteraars niet kunnen zien hoe trots je daarbij kijkt eigenlijk. Ja, volgens mij ben jij heel trots op jouw project. Klopt dat?

00:13:09
Mieke: Ja, ja, ik vind het wel heel leuk om te doen en ik hoop ook in de toekomst dat ook voor andere projecten te kunnen doen. En uiteraard zijn er altijd andere mensen met  nieuwe insteken maar ja, als je dat dan kan bereiken en je kan dat samen maken dan ga je wel twee niveaus hoger, zal ik maar zeggen. Ja, ze voelt dat wel.

00:13:28
Carlijn: Hé, en wanneer verwachten jullie dat jullie aan de slag gaan met de realisatiefase van dit project?

00:13:34
Mieke: Dus in principe gaan we volgend jaar met de sloop starten van de ingenomen panden. En in 2026 beginnen wij in principe met het werken. Ja, we gaan daar wel vier/vijf jaar werf tegemoet. Dat gaat wel zwaar worden, vooral voor de mensen die blijven. De mensen die verkocht hebben, ja, die gaan een andere woning zoeken, maar de mensen die blijven en ook de handelaren... Bereikbaarheid, welke fasering gaan we doen? Hoe blijft de woning bereikbaar? Hoe kan ik mijn zaak blijven runnen? Dat zijn wel vragen die zij hebben en wij moeten nu even het contact met de aannemers afwachten om een planning te maken en dan kunnen wij ook daar verder over informeren.

00:14:15
Carlijn: Want je hebt wel wat ervaring met werken in Nederland. Weet jij of het aanbesteden en het contact met de toekomstige aannemers, werkt dat hetzelfde als bij ons?

00:14:25
Mieke: Ik weet dat we daar ook met een DBFM-contract gaan werken, en dat is ook wel de methodiek die in Nederland veel wordt gebruikt. Ons project werkt via de procedure "complexe projecten". Dat wil dus eigenlijk ook wel zeggen: Het is een nieuwe procedure, eigenlijk om projecten die allang lopen om die terug vlot te trekken. En deze methodiek helpt daar wel bij, omdat je na elke fase het besluit vastlegt en daar niet meer op terug kan komen. En dat moet ons dan wel helpen en dat gaat ook met het aannemerscontract wel een stuk gemakkelijker zijn. Maar we zitten in die proeffase, we zijn proefkonijn in dit project. Dus ja, we zullen het moeten ervaren.

00:15:07
Carlijn: Want ja, wat ik dan boeiend vind, ik heb wel een paar keer meegedaan aan tenders ook. En dan wordt de omgeving wel uitgevraagd. Ja, wij noemen dat als een EMVI plan, dus dan dan moet je als gegadigden eigenlijk een plan schrijven van: Goh, hoe ga je dat omgevingsmanagement dan inrichten tijdens de realisatiefase en zo kun je eigenlijk je kwaliteit aantonen en ook een fictieve korting krijgen. Is dat ook iets wat jullie doen in dit project?

00:15:31
Mieke: Ja, dat zou je eigenlijk bij de dienst inkoop moeten vragen van de opdrachtgever, want ik weet niet in hoeverre dat helemaal is meegenomen in het aanbestedingscontract. Ik weet dat we daar zelf, vanuit Connect, het communicatiebureau, omgevingsmanagement daar wel mee aan sturen, maar tegelijkertijd moeten we ook kijken welke aannemer inschrijft en hoe zij inschrijven. Dus hoe specifiek is die vraag gesteld? Dat weet ik zo niet.

00:15:58
Carlijn: En wat ik dan ook interessant vind, juist omdat je die ervaring hebt met werken in Nederland. Ik heb het gevoel uit wat je zei dat omgevingsmanagement wat nieuwer is in België dan in Nederland. Hoe zie jij die ontwikkeling?

00:16:15
Mieke: Ja, ik denk dat Nederland eerder begonnen is om omgevingsmanagement als soort vak apart te zien. En in België is het nog een job die nog maar weinig bekend is en ik denk ook nog weinig structuur of vaste structurele opleidingen heeft daarin. Tegelijkertijd is in Nederland de omgevingswet en ja, in België hebben we dat niet. Dus die methodiek van complexe projecten vraagt wel om heel participatief vooraf in je project de mensen en de stakeholders te gaan betrekken, maar helemaal vastgelegd in de methodiek is dat niet. Dus de invulling daarvan is dus projectafhankelijk, ook een stukje. Maar uiteraard proberen we onze knowhow en de tips die we hebben ook voor andere projecten te gebruiken.

00:17:03
Carlijn: Want hoe doen jullie aan kennisdeling. Wij hebben een soort platform omgevingsmanagement. Is er ook iets soortgelijks in België?

00:17:11
Mieke: Er is niet echt een branchevereniging, maar bij onze opdrachtgever, daar lopen heel veel projecten en daar doen wij wel kennisuitwisseling. Dus gewoon een paar keer per jaar bij elkaar zitten, de koppen bij elkaar en de methodieken delen met elkaar. Tegelijkertijd is er nu ook een netwerk net aan het opstarten om omgevingsmanagement, dus het begint wel te komen. We hebben daarnet ook een vakblad rondom uitgebracht, ook omdat het er gewoon nog niet is, en dan gaan we het zelf maken.

00:17:41
Carlijn: Ja, wat cool, ja, dat vakblad, dat ken ik natuurlijk. Zo zijn wij aan elkaar gekomen. Of ja, hoe zeg je dat? Zo hebben we elkaar leren kennen, omdat ik het onwijs leuk vond dat jullie ook de podcast daarin een spotlight hebben gegeven. En toen heb ik dat ook doorgenomen. Daar stonden allemaal leuke voorbeelden in van projecten waarvan ik dacht: Ja, dat is eigenlijk precies hetzelfde wat ik met mijn podcast probeer te bereiken, al die verschillende verhalen uit projecten, die geven jullie een platform eigenlijk in jullie tijdschrift. Stel nou dat er Nederlandse omgevingsmanagers zijn die zeggen: Joh, ik vind dat interessant om te lezen. Hoe kunnen ze zich dan aanmelden voor dat tijdschrift?

00:18:17
Mieke: Ja, ze kunnen natuurlijk bij mij terecht via mijn LinkedIn pagina, ofwel door naar info@connect.be een mailtje te sturen en dan nemen we je op in de verzendlijst. Dus dat kan zeker. Uiteraard zijn we ook wel digitaal minded, dus je kan natuurlijk ook een digitale versie vinden op onze website.

00:18:39
Carlijn: Hé, en hoe ik de podcast altijd eindig, is met de vraag van: Heb je nog inspiratie voor andere omgevingsmanagers?

00:18:51
Mieke: Ja, ik één inspiratie die bij mij is bijgebleven in het begin van ons project, toen nog niemand geloofde in de realisatie van de Noord-Zuid hebben we ons project aan een bestaand evenement gehangen. En dat was het festival van de grote baan, eigenlijk de afsluiting tijdens een autoloze zondag. En wij hebben daar met een standje gestaan om ons project te laten zien en ook mensen te laten meedenken in: Wat gebeurt er nou als ik de tramlijn daar leg en als ik dan die tunnels daar leg? Hoe gaat dat dan? Dus toen konden ze zelf gaan bouwen. En dat heeft bij ons wel heel erg geholpen om bij het grote publiek de geloof te krijgen in het project. Dus in het begin van zo'n project echt aansluiten bij een bestaand evenement, het liefst op zondag of een andere dag. Dus mensen die niet naar je infomarkt komen, die kun je wel op dit soort momenten bereiken. En daar krijg je wel een soort stille meerderheid die zegt: Oh, ik ga daar toch in geloven. En die nemen de rest van de mensen, die misschien wat argwanender zijn, mee.

00:19:53
Carlijn: Dus laagdrempelig contact zoeken met mensen, zodat het ze eigenlijk weinig moeite kost om je project te vinden.

00:20:01
Mieke: Ja, en dat het ook weleens leuk mag zijn, en niet alleen maar formeel met posters en met vragen, maar ook gewoon er even over praten. Dat zet je project op de agenda, maakt het bespreekbaar en daardoor gaan mensen er ook in geloven. Dat helpt wel in de positieve beeldvorming. Absoluut.

00:20:21
Carlijn: Superleuk, Mieke. Ik wil je heel graag bedanken voor je verhaal.

00:20:25
Mieke: Oh, nou, dank je wel dat ik het mocht brengen, helemaal in het verre Nederland. En ja, het is hier mooi.

00:20:31
Carlijn: Jij gaat er een weekendje weg van maken?

00:20:35
Mieke: Zo werkt dat. Het nuttige en het aangename combineren. Waarom niet?

00:20:39
Carlijn: Helemaal top. Mieke, ik wil je heel graag bedanken. En aan alle luisteraars: Dankjewel voor het luisteren.

‍